ჩინური ფილოსოფიის შესწავლისას, დამწყები დასავლელები ხშირად აწყდებიან ორ სირთულეს: პირველი, რა თქმა უნდა, ენის ბარიერია, მეორე კი _ ჩინელი ფილოსოფოსების მიერ აზრის გამოხატვის თავისებური მეთოდი. ჯერ ვისაუბრებ მეორე სირთულეზე.
ჩინური ფილოსოფიის კითხვისას, პირველი შთაბეჭდილება, ეს არის ფრაზებსა და მოკლე გამოთქმებს შორის კავშირის ნაკლებობა. თუ გადაშლით კონფუცის „ანალექტებს“ დაინახავთ, რომ მისი თავები ძალიან მოკლეა და მათ შორის კავშირი თითქმის არ არის. თუ ლაო წის „ტაო დე ძინგს“ (იგივე „დაო დე ძინი“) გადაშლით, დაინახავთ, რომ მთლიან წიგნში დაახლოებით, ხუთი ათასი იეროგლიფია, რაც არ აღემატება გაზეთის ერთ სტატიას. თუმცა ამ წიგნიდან თქვენ მაინც მიიღებთ ლაო წის სრულ ფილოსოფიურ მოძღვრებას. ზუსტ დასკვნასა და დეტალურ მტკიცებულებებს შეჩვეული სტუდენტები, რომლებსაც სურთ გაიაზრონ რისი თქმა სურს ჩინელ ფილოსოფებს, ამ მხრივ სიცარიელეს იგრძნობენ. მათ შეიძლება იფიქრონ, რომ ამ მოსაზრებებს შორის არ არის შინაგანი კავშირი. თუმცა სინამდვილეში ასე რომ იყოს, მაშინ როგორ იარსებებდა ჩინური ფილოსოფია. რადგან დაუკავშირებელი აზრები არ შეიძლება ჩამოყალიბდეს ფილოსოფიად.
შეიძლება ასე ითქვას, რომ ჩინელი ფილოსოფოსების მოსაზრებებისა და მათ გამოხატვას შორის კავშირის არ არსებობის მიზეზია, რომ ეს აზრები თუ სტატიები სულაც არ წარმოადგენს ფილოსოფიურ ნაშრომებს. ჩინური ტრადიციის თანახმად, ფილოსოფიის შესწავლა არ არის პროფესია, ყველა ჩინელმა უნდა ისწავლოს ფილოსოფია და ეს იგივეა, რაც ყველა დასავლელი ადამიანისთვის ეკლესიაში სიარული. ფილოსოფიის შესწავლის მიზანია, ადამიანს მისცეს შესაძლებლობა, ჩამოყალიბდეს ადამიანად და არა რაიმეს სპეციალისტად. სხვა რაღაცების შესწავლა კი _ ადამიანს აძლევს შესაძლებლობას გახდეს რამის სპეციალისტი. ასე, რომ ჩინეთში ადრე არ იყვნენ პროფესიით ფილოსოფოსები, შესაბამისად, ისინი არ ქმნიდნენ ფორმალურ ფილოსოფიურ ნაშრომებს. ასეთები კი იმათზე მეტნი არიან, ვიდრე ვინც წერდა ფორმალური ფილოსოფიური ენით. თუ გსურს შეისწავლო ასეთი ადამიანების ფილოსოფია, უნდა წაიკითხო მათი ციტატები, მოსწავლეებისა და მეგობრებისადმი გაგზავნილი წერილები. ამ წერილებს ისინი მთელი სიცოცხლის განმავლობაში წერდნენ, ციტატები კი შეიძლება ამ ფილოსოფოსების სხვადახვა მოწაფის მიერ იყოს ჩაწერილი. შესაბამისად , მოსალოდნელია მათ შორის კავშირის არ არსებობა, უფრო მეტიც, შესაძლოა, ზოგჯერ, ურთიერთსაწინააღმდეგოც კი იყოს.
ზემოთ აღნიშნული განმარტავს მოსაზრებებსა და სტატიებს შორის კავშირის არარსებობის მიზეზს, მაგრამ რატომ არის ასე მოკლედ გადმოცემული ამ კითხვაზე ვერ პასუხობს. ზოგიერთ ფილოსოფიურ ნაშრომში, როგორებიცაა მენგ წის （孟子） და სუნ წის（筍子）, შეიძლება იყოს სისტემური განხილვა და არგუმენტაცია. თუმცა, დასავლურ ნაშრომებთან შედარებით, რთულად გასაგებია. ეს იმის გამო, რომ ჩინელი ფილოსოფოსები თავიანთი აზრების გამოსახატად იყენებენ ცნობილ აფორიზმებს, ბრძნულ გამონათქვამებს, მეტაფორებს, მინიშნებებსა და მაგალითებს. „ლაო წი“ (იგივე „დაო დე ძინი“) სავსეა ცნობილი აფორიზმებით, „ჭუანგ წი“ კი _ მეტაფორული მაგალითებით. ეს ნათელია, მაგრამ ზემოთ ნახსენები მენგ წის და სუნ წის ნაწარმოებებშიც კი უფრო მეტი აფორზმი და მეტაფორაა, ვიდრე დასავლურში. თანაც აფორიზმები აუცილებლად ძალიან მოკლეა, მეტაფორული მაგალითები _ დაუკავშირებელი.
სწორედ ეს აფორიზმები და მეტაფორები ართულებს ჩინური ფილოსოფიის გააზრებას. ჩინელი ფილოსოფოსები თვალსაჩინოების უკმარისობას მინიშნებებით ავსებენ. რა თქმა უნდა, ამ ორის ერთდროულობა შეუძლებელია. რამდენად ცხადადაც არის გამოთქმული აზრი, იმდენად ნაკლებ მინიშნებას მოიცავს ის. როგორც მხატვრულ ნაწარმოებში _ რაც უფრო პროზაულია ის, მით უფრო ნაკლებია მასში პოეტური სტილი. რადგან ჩინური ფილოსოფიური მოსაზრებები, სტატიები არ გამოირჩევა სიცხადით, ამიტომ ის სავსეა მინიშნებებით.
ქარაგმების მეთოდი არის ზოგადად ჩინური ხელოვნების, პოეზიის, მხატვრობის იდეალი. პოეზიაში ავტორი რასაც ამბობს, იმას პირდაპირი მნიშვნელობით არ გულისხმობს, იგი შეფარვით მიგვანიშნებს საკუთარ სათქმელს. ჩინური ტრადიციის თანახმად, კარგ პოეზიაში „სიტყვების რაოდენობა ამოწურვადია, მაგრამ მათი მნიშვნელობა _ ამოუწურავი“. ასე, რომ ჭკვიანი მკითხველი ლექსში უთქმელ აზრსაც ამოიკითხავს. ჩინური ხელოვნების იდეალი სწორედ ასეთია და ეს გავლენას ახდენს ჩინელი ფილოსოფოსების თვითგამოვლინებაზეც.
ჩინური ხელოვნების იდეალს აქვს თავისი ფილოსოფიური საფუძველიც. „ჭუანგ წის“ „ვაიუში“ （《庄子》的《外物》）წერია: „ბამბუკის საჭერი გამოიყენება თევზის დასაჭერად, თუმცა თევზის დაჭერის შემდეგ ავიწყდებათ ამ იარაღის შესახებ. კურდღლის დასაჭერად კი მახეს იყენებენ, დაჭერის შემდეგ კი _ ისიც ავიწყდებათ. სიტყვებს აზრის გამოსახატავად იყენებენ, აზრის გადმოცემის შემდეგ, ავიწყდებათ სიტყვების შესახებ. სად ვიპოვო სიტყვებდავიწყებული ადამიანი, რომ მას ვესაუბრო!“ ლაპარაკი მასთან, ვინც დაივიწყა სიტყვები, სულაც არ ნიშნავს რომ საუბრობს სიტყვებით. „ჭუანგ წიში“ ნათქვამია, ორი ბრძენი შეხვდა ერთმანეთს ისე, რომ ერთი სიტყვაც არ უთქვამთ, თუმცა „როცა მათი თვალები შეხვდნენ ერთმანეთს ტაო უკვე იქ იყო“（《田子方》） . ტაოსიზმის თანახმად, ტაო-ზე (რაც ქართულად ჭეშმარიტებას, გზას მიუთითებს) შეუძლებელია რამის თქმა, მასზე მხოლოდ მინიშნება შეიძლება. ამიტომაც ენა პირდაპირი მნიშვნელობით არ ამბობს სიტყვებს, ის მიგვანიშნებს და სწორედ ეს გვიჩვენებს ტაოს, ის არ არის ფიქსირებული ან უკვე ნაგულისხმევი. სიტყვები უნდა დაივიწყო, როდესაც ისინი თავის მიზანს მიაღწევენ. როდესაც ისინი აღარაა საჭირო, რატომ უნდა ვინერვიულოთ მასზე? ასეთივე მდგომარეობაა ლექსებში _ სიტყვებსა და რითმებზე, ნახატებში _ ფერებსა და კონტურებზე.
III – IV სს.-ში ჩინეთში ყველაზე გავლენიანი იყო „ახალი ტაოსიზმი“ (იგივე ახალი დაოსიზმი), რომელიც ცნობილია ასევე, როგორც ვეის და ძინის ფილოსოფიური სკოლა (ტაოსისტურ-კონფუციონისტური იდეოლოგიები). იმ დროში იყო წიგნი, რომელსაც ეძახდნენ „მსოფლიოს ზღაპრების ახალ კრებულს“（《世说新语》）, ეს არის იმ დროის ცნობილი ადამიანების ბრძნული და პოეტური გამონათქვამებისა და ჩანაწერების კრებული. ზოგიერთი გამოთქმა ძალიან მოკლეა, ზოგი მათგანი კი რამდენიმე იეროგლიფითაა გადმოცემული. ამ წიგნის „ლიტერატურის“ თავი მოგვითხრობს ერთი ფილოსოფოსის ისტორიას, რომელსაც ერთ-ერთმა მაღალი თანამდებობის პირმა ჰკითხა (ის თავადაც ფილოსოფოსი იყო) თუ რა სხვაობა და მსგავსება იყო ლაო წის, ჭუანგ წისა და კუნგ წის (კონფუცი) შორის. ფილოსოფოსმა კითხვაზე კითხვით მიუგო : „განა ისინი ერთნაირები არ არიან?!“ იმ პიროვნებას ძალიან მოეწონა ასეთი პასუხი და მაშინვე თავის მდივნად დანიშნა ის. იმ დროში მდივანს ჩინურად იუენს（掾） ეძახდნენ, რადგანაც ამ ფილოსოფოსის პასუხი მხოლოდ სამი იეროგლიფისგან შედგებოდა, მეტსახელად _ „სამ სიტყვიანი იუენი“（三语掾） შეარქვეს. მას არ შეეძლო ეთქვა ლაო წი, ჭუანგ წი და კონფუცი საერთოდ არ გვანან ერთმანეთსო, ვერც იმას იტყოდა, რომ ისინი აბსოლუტურად ერთნაირები იყვნენ. ამიტომაც მისი კითხვაზე კითხვით დაბრუნებული პასუხი, ნამდვილად არ იყო ცუდი.
„ანალექტებში“, „ლაო წიში“( იგივე „დაო დე ძინში“) გადმოცემული მოსაზრებები არ არის უბრალოდ დასკვნები, არამედ წინაპირობადაკარგული, მიმანიშნებელი აფორიზმებია. ორივე წიგნი სავსეა ამ აფორიზმებით. ეს ყველაფერი კი ნამდვილად იქცევს მკითხველის ყურადღებას. „ლაო წიში“(„დაო დე ძინში“) აღმოჩენილი მოსაზრებები შეგიძლიათ შეკრიბოთ და ამ მოსაზრებებით დაწეროთ ხუთი ათას ან მეტ იეროგლიფიანი ახალი წიგნი. არ აქვს მნიშვნელობა როგორ გააკეთებთ, ეს მაინც ახალი წიგნი იქნება. ის შეიძლება წაიკითხონ დედნის მაგივრად, რაც მკითხველს გააზრებაში დაეხმარება, თუმცა დედანს მაინც ვერ ჩაანაცვლებს.
ერთხელ უკვე ვახსენე კუო სიანგი (郭象), ის „ჭუანგ წის“ ერთ-ერთი კომენტატორია. მისი კომენტარები გახდა ტაოსისტური ლიტერატურის კლასიკა. მან „ჭუანგ წის“ მეტაფორები და მინიშნებები გადააქცია არგუმენტებად და მტკიცებულებებად, ხოლო მასში მოყვანილი პოეტური გამოთქმები გადააკეთა საკუთარ პროზად. მისი სტატიები ჭუანგ წის სტატიებთან შედარებით უფრო ადვილად გასაგებია. მაგრამ ადამიანები იკითხავენ, რომელი სჯობს ჭუანგ წის ორიგინალი, რომელიც სავსეა მინიშნებებით, თუ კუო სიანგის კომენტარები, რომელიც თვალსაჩინო და ადვილად მისახვედრია? იყო ერთი წენ ბუდიზმის (იგივე ძენბუდიზმი) სკოლის ბერი, რომელმაც თქვა: „ყველა ამბობს, რომ კუო სიანგმა დაწერა ჭუანგ წის კომენტარები, თუმცა ჭუანგ წიმ შექმნა კუო სიანი“(《大慧普觉禅师语录》卷二十二).
ენის ბარიერი
რთულია ადამიანმა ბოლომდე აღიქვას და გაიაზროს ფილოსოფიური ნაწარმოებები თუ მათ დედანში არ კითხულობს. ამის მიზეზია ენის ბარიერი. ენის ბარიერი კიდევ უფრო შემაშფოთებელი ხდება ჩინურ ფილოსოფურ ნაწარმოებებში გამოყენებული მინიშნებების გამო. შეუძლებელია ქარაგმებით სავსე ჩინელი ფილოსოფოსების აზრები და ნაწარმოებები სიტყვა-სიტყვით თარგმნო. თარგმანის მკითხველი, კარგავს ამ მინიშნებებს, რაც მიუთითებს იმაზე რომ მან ბევრი დაკარგა.
თარგმანი, თავის მხრივ, არის განმარტება. მაგალითად ავიღოთ, „ლაო წის“ („დაო დე ძინის“) მთარგმანელი, თარგმანთან ერთად თავის ინტერპრეტაციასაც გვაძლევს. მაგრამ ამ თარგმანს მხოლოდ ერთი აზრის გადმოცემა შეუძლია, ხოლო დედანი შეიძლება ამ ერთი აზრის გარდა სხვა იდეასაც მოიცავდეს. ორიგინალი სავსეა მინიშნებებით, თარგმანი კი შეუძლებელია იყოს ასეთი. ასე რომ დედნიდან ბევრი რამ იკარგება თარგმნის დროს, რამდენად ზუსტიც არ უნდა იყოს ის.
უკვე ბევრი თარგმანი არსებობს „ლაო წის“ (დაო დე ძინის“) და „ანალექტების“. ყოველი მთარგმნელი ფიქრობდა, რომ სხვისი ნათარგმნი ვერ აკმაყოფილებდა მკითხველს. თუმცა, არ აქვს მნიშვნელობა, რამდენად უკეთესია ერთი თარგმანი მეორეზე, ის დედანთან შედარებით მაინც ღარიბია. იმისათვის რომ „ლაო წის“ („დაო დე ძინის“) და „ანალექტების“ დედნის სიმდიდრეს შეედრებოდეს თარგმანი, საჭიროა გავაერთიანოთ ყველა უკვე გამოცემული და ჯერ არ გამოცმული თარგმანები.
კუმარაჯივა, რომელიც მე-5 საუკუნეში მოღვაწეობდა (ბუდისტი ბერი (334-413) და წენ ბუდიზმის ტექსტების მთარგმნელი), იყო დიდებული მთარგმნელი ბუდისტური ტექსტებისა ჩინურ ენაზე, ის ამბობდა, რომ ტექსტების თარგმნა სხვის მიერ დაღეჭილი საჭმლის მირთმევის მსგავსია. თუ კი შენ არ შეგიძლია დაღეჭო საჭმელი, მაშინ სხვისი დაღეჭილი უნდა ჭამო. ამ ყველაფრის გავლის შემდეგ კი, საჭმლის გემო და არომატი ცოტათი იკარგება.
